Hvað einkennir „right-wing“ stjórnmál 2025?
Sameiginleg drifkraftaþemu (Evropa + USA): þjóðarfullveldi fram yfir yfirþjóðlegt vald, harðari landamæra- og innflytjendastefna, „lög og regla“, tortryggni á flóknu regluverki/ESG/DEI, orkuöryggi með fókus á jarðefnaeldsneyti og kjarnorku, menningar-/kennslumál (kynímynd, kynfræðsla, „vakningarstefna“) og efnahagsleg forgangsröðun til SME/fjölskyldna. Í Evrópu bætist ofan á: ESB-efasemd og trygging fullveldis aðildarríkja; í Bandaríkjunum: forsetamiðuð „America First“ dagskrá með tolla-/iðnaðarstefnu og dómaratíðarsetningu.
30 helstu stefnumál „right-wing“ stjórnmálamanna í Evrópu (2025)
- Þjóðlegt vald ofar ESB-stofnunum („Eurorealism“/con-federal nálgun).
Takmörkun yfirþjóðlegra framsala valds innan ESB.
Harðari landamæraeftirlit og hraðari brottvísanir.
„Remigration“/fjöldabrottvísanir (á jaðrinum, t.d. AfD).
„Engin kvótaskipting“ flóttafólks milli ríkja nema aðildarríki samþykki.
Endurskoðun/niðurskurður á ESB-Græna sáttmálanum, frestun strangra loftslagsmarkmiða.
Orkuöryggi: endurvekja kjarnorku, nýta innlenda gas/olíu; minna reglu-álag á iðnað.
Forgangur innlendrar framleiðslu/tæknisjálfbærni; minna ábyrðar-ESG.
Lækka regluverk og kostnað fyrir smáfyrirtæki/iðnað.
Aðhald í ESB-fjárlögum og meiri skilyrðing framlaga.
Menningarstefna: „hefðbundin fjölskylda“, tortryggni á trans- og kynfræðslumálum í skólum.
Stefna gegn „pólitískri rétttrúnað“/DEI í stofnunum.
Harðari refsistefna, aukið lögreglu- og landamærafé.
Náttúruvernd já – en „sanngjörn umskipti“ án kostnaðar fyrir heimili/atvinnulíf.
Ríkisöryggi/varnarmál: aukin landsvörn; stuðningur við NATO misjafn en vaxandi varnarmálafókus.
Hlýrri afstaða til tollaverndar á lykilsviðum (landbúnaður, stál o.fl.).
Takmörkun á réttindum tvöfaldra ríkisborgara til velferðar fyrstu ár.
Ríkari stjórn á frjálsum framlögum til frjálsra félagasamtaka sem teljast „pólitísk“.
Aukin þjóðaratkvæði um stærri ESB-ákvarðanir.
„National preference“ í opinberum innkaupum/starfsmannaráðningum (umdeilt).
Varkárni/skipting í stuðningi við Úkraínu (ECR almennt jákvæðari en ID/AfD klofin).
Auknar refsiaðgerðir gegn glæpahringjum og mansali.
Krafan um forgang tungumála/„assimilation“ í skólum/vinnu.
Upplýsingaöryggi: gagnvernd, efasemdir um stafrænt eftirlit ESB.
Efasemdir um 2040 loftslagsmarkmið ESB og leit að mýkri línu.
Mótrök við framsali á hæfis- og réttindamálum til Evrópudómstóla.
Styrkja landbúnað og „fæðuöryggi“.
Harka í skipulagi mótmæla sem brjóta lög/öryggi.
Ríkari áhersla á fæðingarstefnu/hvata fyrir innfædda.
Sumir flokkar tala um ESB-útgöngu eða evru-útgöngu (jaðar, t.d. AfD umræða).
(Heimildir og dæmi: ECR forgangsskrá 2024-29; PfE/ID línur; AfD drög; greiningar um loftslags- og fólksflutningsmál.)
Eru þetta sömu stefnumál og hjá „right-wing“ í USA?
Að mestu leyti já, en með tveimur stórum frávikum:
Yfirþjóðlegt vs. sambandsríkislegt: Evrópu-hægri snýst mikið um mótvægi við ESB-vald (sumir jafnvel tala um útgöngu); í USA snýst það um að færa vald frá alríkisstjórn til ríkja og Hvíta hússins að „America First“ línu, með tollum/iðnaðarstefnu og dómarasetum. GOP-platformið 2024 er lýsandi: landamæri, orka, „common sense“ stjórnsýsla; færir fóstureyðingar-mál að ríkinu í stað þjóðbanns.
Úkraína og öryggi: Evrópu-hægri er klofin (ECR meira pro-Úkraína; ID/jaðarflokkar efins). Í GOP er kjarninn tvístraður en Kongress samþykkti stórar fjárveitingar 2024 með blönduðum atkvæðum; almenningsálit repúblikana hefur hreyfst upp á við 2025.
Hver er munurinn – í einni línu?
Evropa: Fullveldisdrifin endurstilling ESB-stefnu, mýkri loftslagslína, hörð innflytjendamál; fjölbreytt litróf frá „mainstream-hægri“ (ECR) til harðari jaðars (ID/AfD).
USA: „America First“ með ríkis-yfirráð á fóstureyðingum, landamæri, orkuiðnaður, tollar/iðnaðarvernd, dómstólar; minna af yfirþjóðlegum þáttum (ESB er ekki til staðar).
Líkleg áhrif ef þessir flokkar stjórna 10–15 ár (fram til 2035–2040)
Evropa (ESB og aðildarríki):
Innflytjendamál: Færri löglegir farvegir, hraðari brottvísanir; áhrif á vinnumarkað (skortur á fólki í heilbrigði/tech/landb.) nema bætt sé við fæðingar- og framleiðnistefnur. Áhætta á togstreitu við atvinnulíf í tækni (talent).
Loftslag/orka: 2040-markmið veikjast eða tefjast; kjarnorka eykst; styttri-tímabils orkukostnaður lækkar líklega, en uppsöfnuð kolefnisáhætta og viðskiptaspennur (CBAM, kolefnistollar) aukast.
Stjórnskipun ESB: Minna framsal valds; fleiri „opt-outs“, meiri notkun þjóðaratkvæða; hægari samþykkt stórra pakka. Samt verður raunpolitik að mynda meirihluta í Evrópuþinginu – áhrif verða því mýkri breyting en bylting.
Bandaríkin:
Efnahagur/viðskipti: Hærri og breiðari tollar/„selective decoupling“; innlend framleiðni og varnariðnaður fær hvata, en hætta á endurflutningsverðbólgu og mótráðstöfunum helstu viðskiptabandamanna. (Sjá platform + reynslu síðustu ára.)
Orka/loftslag: Mikil aukning í olíu/gas-útboðum, slakara regluverk; losun hækkar vs. lýðræðisleg markmið, nema markaðstækni (kjarnorka/CCS) vegi upp.
Réttarkerfi og menning: Langtímaáhrif í gegnum dómarasetningar og regluskrár (Title IX, DEI o.s.frv.). Fóstureyðingar áfram ríkaríkjamál með misleitni milli ríkja.
Úkraína/NATO: Sveiflukenndur stuðningur – heldur áfram ef öryggisrök ná í gegn, en breytileiki milli kjara- og kosningahringa. Atkvæðatölur 2024 sýna þó kerfisstuðning í þinginu.
Bottom line – beinskeyttur samanburður
Kjarnaafstaða er svipuð (landamæri, orka, regluléttir, menningarstríð).
Evropa: Áhersla á takmörkun ESB-valds og að mýkja loftslags-/migr-pakkana innan samsteypustjórnmála.
USA: Áhersla á alríkis vs. ríki, „America First“ tolla-/iðnaðarstefnu og dómaralega endurmótun.
Áhrif til 2040:
Skemmri tíma – meiri forgangur öryggis/orku og reglulækkana.
Lengri tíma – hægari loftslagsframvinda, harðari landamæri, hugsanlega meiri viðskiptaátök og skortur á vinnuafli nema mótvægisaðgerðir nái flugi.